Veranderende vraag in de ouderenzorg, een tijdelijke daling van het aantal Wlz-indicaties of een trend?
CZ zorgkantoor ontvangt signalen van zorgaanbieders uit onze zorgregio’s over een verandering in de vraag naar ouderenzorg in het verpleeghuis. Steeds vaker blijven er bedden leegstaan. Het huidige beeld, dat het aantal indicaties voor de Wet langdurige zorg (Wlz) blijft stijgen door dubbele vergrijzing, staat ter discussie. CZ zorgkantoor neemt deze signalen serieus en heeft de afgelopen maanden samen met extern onderzoeksbureau Gupta Strategists een onderzoek uitgevoerd. Het doel van het onderzoek was het verklaren van de recente daling in het aantal Wlz-indicaties en het voorspellen hoe de zorgvraag zich in de toekomst zal ontwikkelen.
Opbouw onderzoek
Om deze vragen te beantwoorden hebben we de zorgvraag vanaf 2015 kwalitatief en kwantitatief onderzocht. Het kwalitatieve onderzoek bestond uit dertien interviews met zorgaanbieders uit de zes CZ zorgkantoorregio’s. In het kwantitatieve gedeelte hebben we de ontwikkelingen in prevalentie geanalyseerd en de hypothesen uit de interviews getoetst. Dit betekent dat we de groei van indicaties ná correctie voor demografische groei hebben geanalyseerd. Vervolgens hebben we met de verkregen inzichten een model ontwikkeld om de toekomstige zorgvraag te voorspellen.
Ontwikkeling prevalentie
Uit de analyses blijkt dat het nog te vroeg is om te zeggen of er definitief sprake is van een trendbreuk. Het kantelpunt is recent, waardoor er nog weinig data beschikbaar is en statistische modellen moeite hebben met voorspellen welke kant het op gaat.
Inzicht in de ontwikkelingen van de afgelopen jaren laat zien dat de prevalentie van het aantal Wlz-indicaties in de zorgregio’s van CZ zorgkantoor tussen 2016 en 2023 met 10% is gestegen. Met andere woorden, het aantal cliënten met een Wlz-indicatie is over deze periode 10% sneller gestegen dan verwacht op basis van de demografie. Zoals te zien in Figuur 1, is sinds 2024 de prevalentiegroei echter gestagneerd en zelfs iets gedaald.
Figuur 1
Ontwikkeling Wlz-V&V prevalentie (na correctie voor demografische groei) in de zorgregio’s van CZ zorgkantoor van januari 2015 tot april 2025
De hoofdoorzaak voor de prevalentiegroei van de Wlz-indicaties op basis van de interviews en aanvullend onderzoek, is dat nieuw zorgaanbod inspeelt op de wens van ouderen om langer thuis te wonen, wat heeft geleid tot meer indicaties. Dit wordt ondersteund door financiële prikkels in het systeem.
De meest waarschijnlijke verklaringen voor de recente daling in prevalentie, zijn de veranderende wens van burgers, diversiteit van het aanbod, de invloed van beleid en toepassing van innovaties om mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Voor een strengere beoordeling van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) en een kortere ligduur is geen bewijs gevonden. Het percentage afwijzingen van het CIZ is sinds 2019 constant en hoewel de intramurale ligduur wat daalt, lijkt dit voor de totale indicatieduur (inclusief Modulair Pakket Thuis (MPT) en Volledig Pakket Thuis (VPT)) niet het geval.
Zorgvraag in de toekomst
Gupta Strategists voorspelt op basis van beschikbare data een gematigde groei aan Wlz-indicaties tot 2040, maar die is lager dan de demografische groei. Het is belangrijk om hierbij te vermelden dat het aantal indicaties niet altijd leidt tot een stijging van de vraag naar Wlz-zorg in het verpleeghuis. Er is een sterke trend zichtbaar naar zorg in de thuissituatie. Nieuwe manieren van werken zoals reablement, thuiszorgtechnologie en samenwerking in de keten lijken bij te dragen aan de daling van het aantal intramurale indicaties. Hoe de trend zich voortzet is sterk afhankelijk van de zorgvraag van de meest zware cliënten en toekomstig beleid dat invloed heeft op de afweging tussen zorg thuis of in het verpleeghuis.
Regionale verschillen
Het onderzoek toont ook aan dat er grote verschillen zijn tussen de verschillende CZ zorgkantoorregio’s. Het gaat om verschillen tussen zowel het aantal mensen met een Wlz-indicatie als de jaarlijkse groei van het aantal indicaties. Als de verschillen veroorzaakt worden door de vraag van de burgers dan zijn ze uitlegbaar. Als de verschillen veroorzaakt worden door het aanbod vanuit organisaties, dan lijken ze minder wenselijk. Uit de interviews volgt het beeld dat de verschillen in de groei met name aanbodgedreven zijn, voorbeelden hiervan zijn regio’s die meer (nieuw) extramuraal aanbod hebben gecreëerd of de implementatie van innovaties in de thuissituatie.
Blijvend monitoren en regionaal in gesprek
Omdat we op een omslagpunt lijken te zitten is het belangrijk de ontwikkelingen regelmatig en in korte periodes te monitoren. Zo houden we scherp zicht op actuele ontwikkelingen. Naast monitoring gaan we in de regio’s met zorgaanbieders in gesprek. We komen met een voorstel om samen de grote verschillen tussen regio’s in het aantal Wlz-indicaties en de groei van de afgelopen jaren te verkennen. We inventariseren succesvolle werkwijzen in onze zorgregio’s waar het aantal indicaties daalt. Uiteraard zijn we ons bewust van de verschillen die er tussen regio’s kunnen zijn. Door scherp te blijven monitoren en regionaal het gesprek te voeren met zorgaanbieders, kunnen we tijdig inspelen op veranderingen in de zorgvraag en gezamenlijk werken aan toekomstbestendige ouderenzorg.