Voorbeelden uit de praktijk van de V&V

Leefcirkels bij Savant Zorg

Ferenc Koolen: “Wat kan een bepaalde mate van vrijheid betekenen voor mensen met dementie?”

Uit onderzoek van CZ zorgkantoor onder 121 zorgaanbieders in het zuiden van het land, blijkt dat er niet of nauwelijks gebruik wordt gemaakt van nieuwe technologieën in de zorg. Denk aan een heupairbag, automatische medicijndispensers of slim incontinentiemateriaal. Er zijn echter toch zorgaanbieders die wèl raad weten met nieuwe zorgtechnologieën. Een daarvan is Savant Zorg in Helmond.

Verbinder
Ferenc Koolen, verbinder, vertelt hoe Savant Zorg (verder Savant) leefcirkels als sociale innovatie gebruikt ten behoeve van de kwaliteit van leven van mensen met dementie.
Ferenc werkt inmiddels 5 jaar bij Savant, op woonzorgcentrum de Eeuwsels.“Als verbinder ben ik het gezicht van de locatie”, vertelt hij. “We hebben hier het zogenaamde ‘Rijnlands werken’ omarmd. De manager is verdwenen, we werken met zelfstandige teams. Daar zijn een verbinder en coach aan gekoppeld. Ik ben facilitator van samenwerking en voer goede gesprekken en ondersteun ze. Bovendien ben ik heel veel op de locatie en maak een koppeling met de sturingsvisie van de organisatie.”

Meer vrijheid
Hij gaat verder en licht zijn betrokkenheid bij de leefcirkels toe. “Ik kwam hier 5 jaar geleden binnen en werd getroffen door mensen die alleen maar in een stoel zaten. Geen of weinig beweging, geeninteractie. Toen ik begon op de Eeuwsels was er al de wens om de deuren te gaan openen vanuit het verpleeghuis. Mensen meer vrijheid geven. Maar ook Savant op de kaart zetten qua zorgtechnologie”, knipoogt hij. Dat betekende wat Ferenc betrof veel in gesprek gaan. Met cliënten, met familie, met medewerkers, met de cliëntenraad.

Hoe zou je mensen met dementie toch meer bewegingsvrijheid kunnen bieden? Ferenc: “Er was veel weerstand, van cliëntenraad tot familie en medewerkers. Dat kwam onder andere doordat er veel onbekendheid was over wat technologie kan bieden. We hebben toen een projectgroep geformeerd en zijn veel kennis gaan delen. De vraag was: wat kan een bepaalde mate van vrijheid betekenen voor mensen met dementie? Nadat we op bezoek waren geweest bij collega-aanbieder tante Louise merkten we dat de weerstand ging verdwijnen.”

Nadat deze hobbel was genomen ging de projectgroep praten met de leverancier van de technologie. Ferenc: “Toen kwamen we op het idee van denkbeeldige (geografische) bewegingszones, de leefcirkels, met hulp van de technologie. Hoe zou de cliënt zich vrijelijk in het gebouw kunnen bewegen? Het leek een peulenschil, maar dat was het niet. Onze leefcirkels zijn namelijk zo ingericht dat de begrenzing aan de buitendeuren zit. De voor- en achterdeur die veel gebruikt worden, waren de uitdaging.”

Maatwerk leveren
En toen kwam corona. Daardoor lag het project twee jaar stil. Daarna werd tempo gemaakt. Ferenc merkt op: ”We zijn de ICT-afdeling gaan betrekken en er kwam een adviseur zorgtechnologie. Een jaar geleden was de techniek klaar. We hadden arm- of polsbandjes of een halsketting met een sensor die de bewoners konden dragen. Zo volgen we hen via zogenaamde locators die overal hangen.” Na familieavonden, het testen en aanpassen van de techniek, was alles klaar en kon een pilot leefcirkels starten. De verwachting was dat maar weinig cliënten er gebruik van zouden maken. Niets was minder waar. “Het was een enorm succes. Cliënten gingen bewegen. Zich in het gebouw verspreiden. Er kwam veel meer sociale interactie. De zorgteams gingen naar buiten om ergens een kopje koffie te drinken, om te wandelen”, zo vertelt Ferenc. Later bleek ook dat er een afname was te zien van onrustmedicatie en een afname van de Wet zorg en dwang rapportages.

In de laatste maanden van de pilot kwamen verzoeken om het mogelijk te maken de tijd om vrij te bewegen, individueel in te stellen. Dat werd geregeld en daardoor kan de ene bewoner bijvoorbeeld van half 11 tot 5 uur vrijelijk door het gebouw bewegen en de ander maar van half 11 tot half 1. Ferenc:”We gingen maatwerk leveren.”

Olievlekwerking
Over de vraag waar de innovatie nu volgens hem precies zit bij de leefcirkels, hoeft Ferenc niet lang na te denken. “Die zit in het anders gaan denken van onze zorgmedewerkers. Tot voor kort was de idee: de cliënt wordt opgenomen achter een gesloten deur, vanuit een drang naar veiligheid. Als de medewerkers zien wat deze technologie kan bieden, zie je een omkering. Iedereen wordt enthousiast. Andere locaties raken geïnteresseerd, je krijgt een mooie olievlekwerking. Nu komt de vraag naar de mogelijkheid van leefcirkels buiten het gebouw. Dat wordt de volgende stap in dit proces.”

Cliënt centraal
Hij hamert erop dat de cliënt centraal moet staan. “Als we dat vinden, dan moeten we dergelijke veranderingen samen met de cliënt regelen. Maar betrek ook de leverancier en de ICT-mensen, degenen die met de technologie werken. Dat vraagt maatwerk en vergroot het draagvlak. Het maakt dat iedereen nu achter het project staat.” Ferenc wijst ook op de risico’s. “Bespreek die! Een alarm kan gemist worden, de elektriciteit kan uitvallen. Communiceer daar op een open en transparante manier over. Ook met familieleden. Dan is er veel mogelijk.”

Hij laat zich ontvallen dat hij bij de start van de leefcirkels twee nachten slechter heeft geslapen. “Ik dacht: dadelijk zijn we een cliënt kwijt. Dat heeft door mijn hoofd gespookt. Maar dat is inmiddels helemaal voorbij gegaan”, lacht hij.

Over leefcirkels

Voor mensen met dementie is leven in vrijheid niet altijd vanzelfsprekend. Vaak is hun leefomgeving beperkt voor hun eigen veiligheid. Technologie biedt oplossingen om dit anders te doen en hun vrijheid zoveel als mogelijk terug te geven. Leefcirkels zijn denkbeeldige cirkels waarin een bewoner vrij is om te bewegen. Het is een bewezen technologie die al bij diverse zorginstellingen wordt toegepast. Een cliënt draagt een zogenaamde tag bij zich, die zijn/haar bewegingsruimte 'op maat' regelt. Sommige deuren gaan voor de cliënt open, andere deuren worden gesloten. Per cliënt wordt gekeken wat hij of zij aankan en wat de mogelijkheden zijn. Zo wordt bepaald wat iemands 'leefcirkel' is. Voor de een is dit een afdeling, voor de ander is dit de hele locatie met binnentuin. Het uitgangspunt is om de leefruimte, waarin de bewoner zich vrij kan bewegen, zo groot mogelijk te laten zijn. De grootte van deze leefruimte, of ‘leefcirkel’, is persoonsafhankelijk en kan worden aangepast.
Waar draagt deze innovatie aan bij?
De inzet van deze zorgtechnologie vermindert merkbaar de onrust onder bewoners. Leefcirkels vergroten ook de veiligheid van bewoners en hun omgeving en voorkomen dat bewoners gaan (ver)dwalen. Bewoners behouden hun eigen regie en ervaren vrijheid in bewegen. Ze voelen zich gelijkwaardig aan medebewoners, bezoekers en medewerkers die in en uit lopen. Leefcirkels bieden veiligheid, bijvoorbeeld door de leefcirkel van een bewoner bewust te verkleinen. Medewerkers ervaren dat bewoners rustiger zijn. Ook is het gebruik van leefcirkels overzichtelijk en geeft het vertrouwen. Wanneer een bewoner zich in een zone buiten zijn leefcirkel bevindt, krijgen medewerkers een melding op hun telefoon. En kunnen ze de bewoner begeleiden naar de eigen zone. Ook zorgt de inzet van leefcirkels voor rust, overzicht en duidelijkheid bij de zorgmedewerkers omdat hij/zij direct een melding op hun telefoon krijgen wanneer een cliënt buiten de leefcirkel komt.

Heeft u vragen over de inzet van leefcirkels? CZ zorgkantoor denkt graag met u mee. Neem contact op met uw zorginkoper.

De medicijndispenser

Een succesvol voorbeeld uit de praktijk is de medicijndispenser. Met dit apparaat kunnen cliënten zelfstandig, op het juiste moment, hun medicatie innemen. Een signaal herinnert cliënten aan het medicatiemoment zodat het innemen van de medicatie niet wordt vergeten.

De dispenser bevat een medicatierol die bestaat uit zakjes met de medicatie voor een bepaald tijdstip op de dag. Op het moment dat iemand medicijnen moet innemen, geeft de medicijndispenser ze vrij. Het zakje is al deels ingesneden voor cliënten die niet meer over een goede fijne motoriek beschikken (denk bijvoorbeeld aan mensen met Parkinson).

De apotheek levert de medicatierol. De zorgmedewerker (bijvoorbeeld de thuiszorg of mantelzorger) vult regelmatig de medicijndispenser bij. Haalt iemand de medicijnen niet uit de medicijndispenser, dan krijgt de zorgmedewerker een signaal bij gemiste medicatie. Zij kunnen ook op een bijbehorende app of via een portaal (website) kijken welke medicijnen diegene al heeft gebruikt.

Waar draagt deze innovatie aan bij?
Deze innovatie draagt bij aan het tijdig en juist innemen van medicatie, wat ontzettend belangrijk is. Cliënten hebben vaak meerdere keren per dag medicatie nodig en zorgmedewerkers komen verschillende keren per dag of week langs om deze medicatie te geven. De huisbezoeken waarbij een medewerker puur voor het toedienen van medicatie langskomt, zijn bij inzet van de medicijndispenser niet meer nodig. Bovendien draagt de medicijndispenser bij aan de zelfredzaamheid van de cliënt, omdat men niet hoeft te wachten tot een zorgmedewerker langskomt om de medicatie te geven.

Slim incontinentiemateriaal

Incontinentie is een veel voorkomend probleem bij ouderen en zorgt voor veel ongemakken. Daarbij is voor zorgmedewerkers het verwisselen van incontinentiemateriaal fysiek zwaar en tijdrovend. De ’slimme inco’ is incontinentiemateriaal dat voorzien is van verschillende sensoren die het vochtniveau registreren en via een app doorgeven. Zorgmedewerkers krijgen middels de app inzicht in het plaspatroon van de client en kunnen hen tijdig naar het toilet begeleiden. Hierdoor vinden verschoningen op het juiste moment plaats, wat resulteert in meer comfort en minder huid- en urinewegproblemen. Doordat precies duidelijk is wanneer het incontinentiemateriaal verschoond moet worden, is het handmatig controleren niet meer nodig. Hiermee worden onnodige (nacht)verschoningen voorkomen. Cliënten hoeven in de nacht tijdens de wisselrondes voor het incontinentiemateriaal niet meer gestoord te worden waardoor ze beter slapen en overdag beter in hun vel zitten. Zo maakt de slimme inco de zorg voor mensen met incontinentie socialer en menselijker.

Ook voor zorgmedewerkers werkt dit materiaal ontlastend. Zij hoeven immers niet meer op standaardtijden handmatig te controleren of verschonen. Er zijn geen zogenaamde ‘piekuren’ meer: momenten waarop iedereen tegelijk verschoond wordt. Medewerkers lopen geen rondes meer maar kijken op basis van de telefoon/app wie verschoning nodig heeft.

De oogdruppelbril

Oogdruppelen is een activiteit die mensen in veel gevallen zelf kunnen doen. Het proces is echter vaak zo ingericht dat zorgmedewerkers deze handeling uitvoeren. Dankzij nieuwe hulpmiddelen die heel eenvoudig zijn in gebruik, zoals een oogdruppelbril, kunnen mensen dit prima zelf doen. Na een week oefenen met een (wijk)verpleegkundige kan iemand zelfstandig druppelen en hoeft er geen zorgmedewerker meer langs te komen. Dat scheelt de zorgmedewerker tijd en de cliënt wordt hierdoor zelfredzaam en kan de ogen druppelen wanneer het hem/haar het beste uitkomt.

De HelpSoq

De HelpSoq maakt het aantrekken van steunkousen makkelijker. In vergelijking met normale sokken zijn compressiekousen (steunkousen) op maat gemaakt en moeten ze druk leveren. Dat maakt het lastig om ze goed aan te trekken bij cliënten. Bovendien dient dit direct na het opstaan of het douchen te gebeuren, want door het staan en lopen worden de benen dikker. Veel mensen kunnen dit niet zelf doen, vanwege ouderdom of een aandoening. Het ontbreekt ze aan kracht en handigheid om de compressiekous zelf over het been te hijsen en worden geholpen door verpleegkundigen en mantelzorgers. Het aan- en uittrekken van steunkousen kost de ouderenzorg dus veel capaciteit en leidt tot hoge fysieke belasting van zorgverleners. De HelpSoq is een hulpmiddel dat het aantrekken van steunkousen vergemakkelijkt. We zien twee toepassingen voor de HelpSoq. Ten eerste zien we een grote groep ouderen die door de HelpSoq zelf, of met behulp van een mantelzorger, de steunkousen aan kan doen. Daardoor worden zij zelfredzamer en wordt er tevens een dagelijks terugkerend zorgmoment bespaard. Daarnaast geloven we dat de fysieke belasting van zorgverleners verlaagd kan worden, omdat zorgverleners zonder krachtinspanning de kousen aan kunnen trekken bij mensen die te kwetsbaar zijn om dit zelf te doen.

De heupairbag

De heupairbag is een soort zachte riem, die onder de kleding gedragen kan worden. Als de cliënt valt terwijl deze de heupairbag draagt, blaast een speciaal kussen zich automatisch op. De klap van de val wordt opgevangen en de heupbotten worden beschermd. De heupairbag helpt ouderen dus vrijer te bewegen (minder angst om te vallen) en minder complicaties over te houden aan vallen. Met een heupairbag is er minder supervisie nodig voor valgevaarlijke cliënten, wat ervoor zorgt dat de zorgmedewerker kostbare tijd op een andere manier kan inzetten. Uit een eerste analyse die CZ uitvoerde, samen met zorgorganisatie Tantelouise, blijkt dat het gebruik van een heupairbag door ouderen het aantal gebroken heupen met 30 procent verlaagd. Bij mensen die een groot risico hebben op vallen, is dit zelfs 80 procent lager. Naar verwachting zal de reductie in heupfracturen na opschaling minimaal 35 procent bedragen binnen de totale groep bewoners van een instelling (dus inclusief niet valgevaarlijke patiënten).

Lees hier 'CZ zorgkantoor wil opschalen met inzet heupairbag'

VirtueleThuiszorg

Voor mensen die zo lang mogelijk zelfstandig willen blijven wonen op de plek waar ze zich écht thuis voelen, is er VirtueleThuiszorg (ontwikkeld door MobileCare); een totaalpakket van digitale hulpmiddelen speciaal ontwikkeld om mensen zo lang mogelijk thuis te kunnen laten wonen met behoud van eigen kracht en eigen regie. Denk aan een digitale bloeddrukmeter, een slimme weegschaal die waardes op afstand deelt, sensoren die leefpatronen in kaart brengen en gezondheidsklachten vroegtijdig kunnen detecteren. Dankzij deze hulpmiddelen kunnen mensen langer veilig thuis wonen en wordt de afhankelijkheid van fysieke zorg (verleend door bijvoorbeeld mantelzorgers en zorgmedewerkers) minder. In Limburg wordt VirtueleThuiszorg ingezet bij cliënten van Meander (een V&V zorgaanbieder in Limburg). VirtueleThuiszorg heeft inmiddels op meerdere plekken zijn meerwaarde bewezen; ruim 50 V&V organisaties maken gebruik van dit concept.

CZ zorgkantoor denkt graag met u mee hoe u deze toepassingen in kunt zetten in uw dagelijks werk. Neem contact op met uw zorginkoper. We gaan graag met u in gesprek.